Pankreas Hastalıkları & Kanser – Sık Sorulan Sorular

Pankreasın iki temel ve hayati görevi vardır. Birincisi, yediğimiz besinlerdeki yağları, proteinleri ve karbonhidratları sindirmek için gerekli olan enzimleri üretmektir (dış salgı). İkincisi ise kan şekerini düzenleyen insülin ve glukagon gibi önemli hormonları üretmektir (iç salgı).

Pankreas, karın üst kısmında, midenin arkasında, omurganın önünde enlemesine uzanan bir organdır. Geniş olan “başı” vücudun sağ tarafında onikiparmak bağırsağının kavisi içinde, ince olan “kuyruğu” ise sol tarafta dalağa komşu olarak bulunur.

Pankreasın sindirim fonksiyonunun bozulduğu, yağlı, parlak, açık renkli ve kötü kokulu dışkılama ile anlaşılabilir. Hormon fonksiyonunun (insülin üretimi) bozulduğu ise kan şekeri seviyelerindeki yükseklik, yani şeker hastalığı gelişimiyle anlaşılır. Kesin tanı için kan ve dışkı testleri yapılır.

Amilaz, pankreas ve tükürük bezleri tarafından üretilen ve karbonhidratların (nişasta, şeker) sindirimini başlatan bir sindirim enzimidir. Akut pankreatit gibi durumlarda kana karışarak seviyesi yükselir.

Lipaz, pankreas tarafından üretilen ve yiyeceklerdeki yağların parçalanmasından (sindiriminden) sorumlu olan en önemli enzimdir. Kandaki lipaz seviyesinin yükselmesi, akut pankreatit için çok önemli bir belirtidir.

Genel pankreas hastalığı belirtileri arasında karnın üst kısmında başlayıp sırta vuran ağrı, şişkinlik, hazımsızlık, bulantı, kusma, yağlı dışkılama ve istemsiz kilo kaybı bulunur. Sarılık ve aniden ortaya çıkan şeker hastalığı da önemli belirtilerdir.

Sırta vuran inatçı karın ağrısı, yemeklerden sonra artan şişkinlik, diyet yapmadan kilo verme ve dışkının renginde, kokusunda ve kıvamında değişiklikler (yağlı, macun gibi) pankreasta bir sıkıntı olduğunun en önemli işaretleridir.

Pankreas ağrısı tipik olarak karnın üst-orta kısmında, “mide boşluğu” olarak bilinen bölgede başlar. En belirgin özelliği, bir kuşak gibi sabit bir şekilde sırta doğru yayılmasıdır.

Pankreas kanserinde ağrı, genellikle diğer pankreas hastalıkları gibi, karnın üst kısmında ve sırtta hissedilir. Sürekli ve kemirici bir ağrı olması, gece uykudan uyandırması tipik özelliklerindendir.

Pankreas kanserinin ilk belirtisi genellikle sinsi ve belirsizdir. Çoğu zaman hafif hazımsızlık veya sırta vuran ağrı ilk işaret olabilir. Eğer tümör pankreasın baş kısmındaysa, ağrısız ortaya çıkan sarılık ilk ve en önemli belirti olabilir.

1. evre pankreas kanseri, hastalığın en erken aşaması olduğu için neredeyse hiçbir belirti vermez. Bu nedenle hastalık çok nadiren bu evrede yakalanır. Belirti verdiğinde ise genellikle başka nedenlere bağlanabilen hafif sindirim sorunları olabilir.

Pankreas kanseri maalesef genellikle hastalık ileri evrelere gelene kadar, yani tümör büyüyüp çevresindeki safra kanalı, sinirler veya diğer organlara baskı yapana kadar belirgin bir belirti vermez.

Kaşıntı, genellikle sarılığın bir sonucudur. Kanda biriken safra tuzları cilde çökerek, özellikle avuç içleri ve ayak tabanları başta olmak üzere tüm vücutta şiddetli kaşıntıya neden olabilir.

Rutin kan tahlilleri pankreas kanserini göstermez. CA 19-9 adı verilen bir tümör belirteci yükselebilir ancak bu test tek başına tanı koymak için yeterli değildir. Kesin tanı için tomografi veya MR gibi görüntüleme yöntemleri gerekir.

Kanda amilaz seviyesinin normalin üzerine çıkması, en sık olarak akut pankreatit (ani pankreas iltihaplanması) belirtisidir. Pankreas kanalının tıkanması veya organın hasar görmesi sonucu enzimler kana karışır.

Genel olarak kanserin ilk belirtileri arasında istenmeyen kilo kaybı, sürekli yorgunluk, vücutta ele gelen kitleler, ciltte değişiklikler, dışkılama veya idrar alışkanlıklarında değişiklik ve geçmeyen ağrılar şüphe uyandırmalıdır.

Pankreas kanserinin kesin nedeni bilinmemektedir, ancak riski artıran faktörler vardır. En önemlileri sigara kullanımı, ileri yaş, aşırı kilo (obezite), kronik pankreatit ve ailede pankreas kanseri öyküsüdür.

Pankreas kanseri en sık 65 yaş üstü bireylerde görülür. Sigara içenler, obezite sorunu olanlar ve ailesinde pankreas kanseri bulunanlar en önemli risk gruplarını oluşturur.

Yoğun üzüntü ve kronik stresin doğrudan kanser yaptığına dair bilimsel bir kanıt yoktur. Ancak bu durumlar, bağışıklık sistemini baskılayarak vücudun hastalıklara karşı direncini düşürebilir.

Pankreas enfeksiyonu genellikle şiddetli akut pankreatit sonrası gelişir. İltihap nedeniyle ölen pankreas dokuları (nekroz), bakteriler için bir üreme alanı haline gelir ve bu durum hayatı tehdit eden bir enfeksiyona yol açabilir.

Akut pankreas iltihabı (pankreatit), genellikle hastanede; pankreası dinlendirmek (ağızdan beslenmeyi kesmek), damardan bol sıvı vermek ve ağrı kesiciler uygulamak suretiyle tedavi edilir. Altta yatan neden (örn. safra taşı) de ayrıca tedavi edilir.

Pankreas kanseri (metastaz) ilk olarak genellikle çevresindeki lenf bezlerine ve komşu organ olan karaciğere sıçrar.

En sık karaciğere yayılır. Daha sonra karın zarına (periton), akciğerlere ve kemiklere yayılım gösterebilir.

Pankreas kanseri, genellikle geç teşhis edilmesi nedeniyle kanserler arasında maalesef en yüksek ölüm oranlarından birine sahiptir.

Yaşama şansı, doğrudan hastalığın tanı anındaki evresine bağlıdır. Ameliyat edilebilen erken evre hastalıkta 5 yıllık sağkalım oranları %20-40’lara ulaşabilirken, uzak organlara yayılmış (Evre 4) hastalıkta bu oranlar çok daha düşüktür.

Bu sorunun kesin bir cevabı yoktur. Erken evrede yakalanıp başarılı bir ameliyat ve tedavi süreci geçiren hastaların 5 yıl ve çok daha uzun süre yaşadığı bilinmektedir. Her hastanın süreci kendine özeldir.

3. evre pankreas kanserinde, tümör ana damarları sardığı için genellikle ameliyat edilemez. Bu durumda yaşam beklentisi kemoterapi ve radyoterapiye verilen yanıta göre değişir ve ortalama olarak 12-18 ay civarındadır. Ancak bu sadece bir ortalamadır.

4. evrede, ilk belirtilere ek olarak, hastalığın yayıldığı organa ait belirtiler de görülür. Örneğin, karaciğer yayılımına bağlı olarak karında su toplanması (asit), akciğer yayılımına bağlı nefes darlığı ve kemik yayılımına bağlı şiddetli kemik ağrıları olabilir.

Bu, cevaplaması çok zor ve hassas bir sorudur. Hastalığın son dönemecinde, vücudun genel durumunda belirgin bir bozulma görülür. Yoğun ve kontrolü zorlaşan ağrı, aşırı kilo kaybı (kaşeksi), sürekli uyku hali, beslenmenin tamamen durması ve genel organ fonksiyonlarının zayıflaması gibi belirtiler hastalığın ilerlediğini gösterebilir.

Yukarıda sayılan belirtiler (aşırı zayıflama, sürekli uyku, beslenememe, bilinç bulanıklığı) ve hastanın artık yatağa bağımlı hale gelmesi, hastalığın son evresinin ilerlediğini düşündüren bulgulardır.

Son evrede hastanın genel durumu giderek zayıflar. Şiddetli ağrı, beslenememe, karında ve bacaklarda şişlik, sık enfeksiyonlar ve yatağa bağımlılık gibi durumlar yaşanabilir. Bu dönemde tedavinin amacı, hastanın konforunu sağlamak ve acısını dindirmektir (palyatif bakım).

Evet, vardır. Özellikle hastalığın erken evrede yakalandığı ve tümörün cerrahi olarak tamamen çıkarılabildiği hastalarda uzun süreli sağkalım ve tam iyileşme mümkündür. Ameliyat sonrası alınan kemoterapi de bu şansı artırır.

Evet, pankreas kanserini yenen ve uzun yıllar sağlıklı yaşayan pek çok hasta vardır. Bu başarı hikayeleri genellikle erken tanı, başarılı ve tam bir cerrahi müdahale ve etkili tamamlayıcı tedavilerle mümkündür.

Evet, kesinlikle vardır. Umut her zaman vardır ve modern tıbbın sunduğu imkanlar ve deneyimli bir ekibin takibiyle pek çok hasta bu zorlu hastalığı yenmeyi başarmaktadır.

Evet, yenebilir. “Yenmek”, özellikle erken evre pankreas kanserinde, başarılı bir cerrahi ve tamamlayıcı tedavilerle hastalığın vücuttan tamamen temizlenmesi ve uzun yıllar sağlıklı yaşanması anlamına gelir.

Standart olarak Evre 1 ve Evre 2’de ameliyat edilir. Ancak, Prof. Dr. Oğuzhan Karatepe gibi ileri düzey tecrübeye sahip cerrahlar, seçilmiş Evre 3 (damar tutulumlu) vakalarda damar onarımı yaparak veya kemoterapiyle küçültülmüş Evre 4 hastalarda cerrahi uygulayabilmektedir. Bu, her hasta için uygun olmasa da bir seçenektir.

Geleneksel anlamda tam “kurtulma” 4. evrede çok nadirdir. Ancak kemoterapiye çok iyi yanıt veren, yayılımları tek bir odakta sınırlı olan seçilmiş hastalarda, hem pankreastaki ana tümörün hem de yayılımın cerrahi olarak çıkarıldığı ve uzun süreli sağkalım elde edilen vakalar bildirilmektedir. Bu özel durumlar, bu alanda çok tecrübeli cerrahlar tarafından değerlendirilmelidir.

Yukarıda belirtildiği gibi, bu çok seçilmiş bir hasta grubunda mümkündür. Tedavinin ana hedefi hastalığı kontrol altında tutmak olsa da, kemoterapiye olağanüstü yanıt veren ve genel durumu çok iyi olan bazı hastalar için cerrahi bir seçenek olabilir ve bu durum kurtulma şansı yaratabilir.

Kemoterapi tek başına pankreas kanserini tamamen iyileştirmez. Ancak ameliyat öncesi tümörü küçültebilir, ameliyat sonrası tekrarlama riskini azaltabilir ve ileri evre hastalıkta yaşam süresini ve kalitesini önemli ölçüde artırır.

Evet, vardır. Ancak “akıllı ilaçlar” (hedeflenmiş tedaviler) pankreas kanserli hastaların sadece küçük bir kısmında, tümörlerinde belirli genetik mutasyonlar (örneğin BRCA) saptandığında etkili olmaktadır.

Tedaviye iyi yanıt verildiğini gösteren iyileşme belirtileri arasında; hastanın genel durumunun düzelmesi, ağrılarının azalması, kilo almaya başlaması, iştahının artması ve kan tahlillerinde tümör belirteci olan CA 19-9 seviyesinin düşmesi sayılabilir.

Evet, yaşanabilir. Pankreasın tamamının alındığı “total pankreatektomi” ameliyatı sonrası hastalar, ömür boyu dışarıdan insülin ve sindirim enzimi ilaçları kullanarak yaşamlarına devam edebilirler.

Pankreas en çok alkol, sigara, aşırı yağlı ve işlenmiş gıdaları sevmez. Bu faktörler hem pankreatit hem de pankreas kanseri için en önemli risk faktörleridir.

Pankreas sağlığını desteklemek için antioksidandan zengin, az yağlı ve lifli bir diyet önerilir. Ispanak, brokoli, yaban mersini, sarımsak, tam tahıllar ve yağsız proteinler (balık, tavuk) faydalı olabilir.

Pankreas hastaları, pankreası yoracak gıdalardan kaçınmalıdır. Bunların başında; alkol, sigara, işlenmiş gıdalar, kızartmalar, sakatatlar, mayonez, krema gibi çok yağlı yiyecekler ve aşırı şekerli besinler gelir.

Genellikle sindirimi zor, çok yağlı, işlenmiş ve şekerli gıdalardan kaçınılmalıdır. Beslenme planı kişiye özel olarak ve hastalığın evresine göre bir diyetisyen tarafından düzenlenmelidir.

Yapılan bazı bilimsel çalışmalar, şekersiz ve ölçülü (günde 2-3 fincan) tüketilen kahvenin pankreas kanseri riskini bir miktar azaltabileceğini öne sürmektedir.

Dünyada Steve Jobs, Patrick Swayze gibi birçok tanınmış isim bu hastalıkla mücadele etmiştir. Türkiye’de ise değerli sanatçı Tanyeli’nin mücadelesi toplumda önemli bir farkındalık yaratmıştır.

Pankreas hastalıklarının ilk değerlendirmesi ve medikal takibi için Gastroenteroloji uzmanına başvurulur. Kanser tanısı konulduğunda ilaç tedavileri için Medikal Onkoloji, cerrahi tedavi gerektiğinde ise pankreas konusunda uzmanlaşmış bir Genel Cerrahi uzmanı devreye girer.